Türk Ticaret Kanunu, tacire, bütün ticarî faaliyetlerinde,basiretli bir iş adamı gibi hareket etme yükümlülüğü getirmiştir. “Basiretli iş adamı gibi davranma, tacirin faaliyet gösterdiği alan için geçerlidir.Dolayısıyla hazır giyim üretiminde bulunan tacirin, demir çelik ticaretine ilişkin detayları bilmesi gerekmez.” (DOMANİÇ, Hayri/ ULUSOY, Erol, Ticaret Hukukunun Genel Esasları, İstanbul 2007, s. 210)

Tacir, ticarî hayatın gerekleri ve teamüller ile ticarî örf ve adetleri bilmek zorundadır. Tacir ticarî hayatı ile ilgili olarak yapacağı tüm işlemlerde bunları dikkate almak zorundadır.

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 11/10/2000  tarih, 2000/19- 125E. ve 2000/1249 sayılı kararına göre:

 “Tacir olmanın nimetine göre külfeti de mevcuttur. TTK. 20- 25 inci maddelerinde tacir sıfatına bağlanan yerine göre "hak" yerine göre külfet" niteliği arz eden hukukî sonuçlar düzenlenmiştir. Bunların en önemlilerinden biri basiretli iş adamı gibi davranma zorunluluğudur ( TTK. 20/II ). Tacirin, ticarî işletmesiyle ilgili tüm faaliyetlerinde basiretli bir iş adamı gibi davranması gerekir. Bu cümleden olarak ticarî işletmesiyle ilgili sözleşmeleri yaparken ve bu sözleşmelerden doğan borçlarını yerine getirirken basiretli bir iş adamı gibi davranmak zorundadır.”

6102 sayılı Yeni TTK madde 18/2 de “Her tacirin, ticaretine ait bütün faaliyetlerinde basiretli bir iş adamı gibi hareket etmesi gerekir.”Denilmiştir.

Kanun hükmünde belirtilen “basiret” kelimesinin sözlük anlamı; sağgörü, biliş, kavrayış ve akıldır. TTK madde 18/2 hükmü;  tacirin sağgörülü, konusunu bilen, hukuki ve fiili durumları kavrayabilen ve akıllı bir şahıs olması gerektiğini belirtir.Tacirden beklenen basiretli hareketler, aynı faaliyet sahasında çalışan vasat bir tacirden beklenebilecek hareketlerdir.

Yargıtay’ a göre, basiretli iş adamı gibi hareket etmek,“bugünün ve istikbalin piyasa durumunu tacirin işlemi yaptığı sırada göz önünde tutması” demektir. Buna benzer başka bir tarife göre de, basiretli hareket etmek, “bugünün ve geleceğin koşullarını gerçek ve ölçülü bir şekilde değerlendirebilmektir.” 

Mücbir sebep, meydana geliş tarzına ve nev’ ine nazaran hayatın mutad cereyanında çıkması beklenebilecek tesadüfi hadiseler hududunu bariz bir surette aşan ve elden gelen bütün çarelere başvurmak suretiyle bile borçlu tarafından önüne geçilemeyen bir hadiseyi ifade eder.

Tacir bütün ticari faaliyetlerinde bir hadisenin vuku bulacağını önceden kestirmenin mümkün olduğu hallerde, tacir bunun önüne geçmekle mükelleftir. Fakat taahhüdün yerine getirilmemesi keyfiyetten değil de tacirin imkân ve iktidarının dışında olduğu bir sebepten kaynaklanıyorsa mücbir sebep dolayısıyla sorumluluktan kurtulur.

Mücbir sebep, borçlunun kaçamayacağı şekilde borcu ihlal etmesine sebep olan hadisedir. Borcun ihlaline kaçınılmaz bir tarzda sebebiyet veren ve sözleşme yapılırken görülmeyen bir olay olarak nitelendirilebilir. Akdin ifasına engel olan tesadüfi bir olay değil, tacirin önüne geçemediği bir olaydır. (Son aylarda yaşadığımız COVİD-19 Coronavirüs salgını gibi… Her ne kadar henüz koronavirüs salgınının mücbir sebep olduğu ile ilgili yazılı bir kanun metni olmasa da öngörülemeyen şekilde yayılması, ticari hayatı hiç beklenilmedik bir şekilde olumsuz etkilemesi gibi sebeplerle mücbir sebep sayılacağı kanaatindeyim.)

Yargıtay 11. Hukuk Dairesi 15/12/2014 Tarihli 2014/13893E, 2014/19777Kararında:

“ Mücbir sebep bir sorumluluğun yerine getirilmesini veya bir hakkın veya hukuksal imkanının veya kanuni bir avantajın kullanılmasını veya talep edilmesini, kısmen veya tamamen, geçici veya daimi surette engelleyen, bu niteliği dolayısıyla sorumluluğu kaldıran veya yerine getirilmesini, süresini ve vadesini geciktiren veya sorumluluğun niteliğini değiştiren, bir hakkın veya hukuksal imkanın veya kanuni bir avantajın kullanılmasına ilişkin sürelerin yeniden tanınmasını, sürelerin uzatılmasını veya eski hale iade edilmesini gerekli ve zorunlu kılan, kişinin önceden beklemediği, öngöremeyeceği ve tahmin edemeyeceği, beklese ve tahmin etse bile,kişilerin alabilecekleri her türlü tedbirlere rağmen meydana gelmesini engelleyemeyeceği, kişilerin tedbir alma ve ihmalde bulunmama yükümlülüklerini aşan nitelikte ve ağırlıkta olan, dıştan gelen, olağan üstü, olağan dışı ve mutad ve devamlı olanın dışında gerçekleşen nitelikte bir olay, olgu veya durumdur.”

Yargıtay kararlarına göre bir olayın mücbir sebep olabilmesi için:

• Mücbir sebebin tarafların kontrol alanlarının dışında gerçekleşmiş olması,
• Hukuki ilişkinin kurulduğu tarihte mücbir sebebin öngörülemeyecek olması veya olay öngörülse dahi, olayın somut etkisinin bu denli büyük olacağının öngörülememesi,
• Tüm önlemler alınmasına rağmen mücbir sebebin sözleşme edimini ifayı imkansız hale getirmesinin önlenememesi
• Kişilerin tedbir alma ve ihmalde bulunmama yükümlülüklerini aşan nitelikte ve ağırlıkta olması,
• Dıştan gelen, olağan üstü, olağan dışı nitelikte bir olay, olgu veya durum olması gerekmektedir.